शरीराला निरोगी अन्‌ कार्यक्षम करणारी फिजिओथेरपी

डॉ. समीक्षा शर्मा, फिजियोथेरपीस्ट, छत्रपती संभाजीनगर
फिजिओथेरपीमध्ये शरीराच्या हालचाली, कार्यक्षमता आणि जीवनमान सुधारण्यासाठी शास्त्रशुद्ध उपचार केले जातात. उपचारांत औषधोपचाराऐवजी व्यायाम, मसाज, इलेक्ट्रोथेरपी, मॅन्युअल थेरपी, उष्ण-शीत उपचार, अल्ट्रासाऊंड, लेसर थेरपी, ट्रॅक्शन अशा पद्धती वापरल्या जातात. फिजिओथेरपी ही शरीराला पुन्हा सक्रिय, निरोगी आणि कार्यक्षम बनवण्याची शास्त्रशुद्ध पद्धत आहे.

फिजिओथेरपी म्हणजे काय?
फिजिओथेरपी ही एक आरोग्य उपचार पद्धती आहे, ज्यात शारीरिक हालचाली आणि व्यायामाच्या मदतीने शरीराची लवचिकता, ताकद आणि कार्यक्षमता सुधारली जाते. यात औषधे किंवा शस्त्रक्रियेचा वापर केला जात नाही, तर विविध उपचार पद्धती जसे की व्यायाम, मॅन्युअल थेरपी, उष्णता, थंड शेक आणि विद्युत प्रवाहाचा वापर केला जातो. ही पद्धत वय वाढल्यामुळे दुखापतीने, आजाराने किंवा इतर कारणांमुळे बाधित झालेल्या हालचाली पूर्ववत करण्यासाठी उपयुक्त आहे.

फिजिओथेरपीची मुख्य उद्दिष्ट्ये
वेदना कमी करणे : तीव्र किंवा जुनाट वेदना कमी करणे, विशेषतः सांधे आणि स्नायूंच्या वेदनांसाठी.
हालचाल सुधारणे : शरीराची लवचिकता आणि हालचालीची क्षमता पूर्ववत करणे किंवा वाढवणे.
स्नायूंची ताकद वाढवणे : कमकुवत झालेले स्नायू मजबूत बनवणे आणि शरीराचे संतुलन सुधारणे.
पुनर्वसन : एखाद्या शस्त्रक्रियेनंतर किंवा गंभीर दुखापतीनंतर रुग्णाला पुन्हा सामान्य जीवन जगण्यासाठी मदत करणे.
दुखापती टाळणे : भविष्यात होणाऱ्या दुखापती टाळण्यासाठी योग्य व्यायाम आणि शारीरिक सवयी शिकवणे.
मानसिक आरोग्य सुधारणे : शारीरिक स्थिती सुधारल्याने तणाव आणि चिंता कमी होते, ज्यामुळे मानसिक आरोग्यही चांगले राहते.

फिजिओथेरपीची गरज
दुखापती : क्रीडापटूंना होणाऱ्या दुखापती, फ्रॅक्चरनंतर किंवा कोणत्याही अपघातानंतर.
जुनाट आजार : पाठदुखी, मानदुखी, सांधेदुखी आणि संधिवातासारख्या जुनाट समस्यांवर उपचार करण्यासाठी.
मज्जासंस्थेशी संबंधित विकार : स्ट्रोक, पॅरालिसिस, पार्किन्सन आणि मल्टीपल स्क्लेरोसिसच्या रुग्णांना हालचाल आणि संतुलन सुधारण्यासाठी.
हृदयविकार : हृदयविकार आणि फुफ्फुसांच्या समस्या असणाऱ्या रुग्णांना शारीरिक क्षमता वाढवण्यासाठी.
ज्येष्ठ नागरिक : वयानुसार होणाऱ्या शारीरिक कमतरतांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी.
शस्त्रक्रियेनंतर : गुडघे किंवा इतर सांध्यांच्या शस्त्रक्रियेनंतर जलद बरे होण्यासाठी. 

फिजिओथेरपीचे महत्त्व
जीवनशैली सुधारणे : फिजिओथेरपीमुळे व्यक्तीची शारीरिक कार्यक्षमता वाढते, ज्यामुळे त्यांना दैनंदिन कामे अधिक सहजतेने करता येतात आणि त्यांची जीवनशैली सुधारते.
वेदनांचे व्यवस्थापन : वेदनाशामक औषधांवर अवलंबून न राहता वेदना प्रभावीपणे नियंत्रित करण्यास मदत करते.
शस्त्रक्रिया टाळणे : अनेक प्रकरणांमध्ये योग्य फिजिओथेरपीमुळे शस्त्रक्रियेची गरज टाळता येऊ शकते.
आत्मविश्वास वाढवणे : शारीरिक क्षमता आणि स्वातंत्र्य परत मिळाल्याने रुग्णाचा आत्मविश्वास वाढतो.
वेळेची बचत : जलद आणि प्रभावी उपचारांमुळे रुग्णाला लवकर बरे होण्यास मदत होते, ज्यामुळे कामावर परत येणे सोपे होते.
समग्र आरोग्याचा विकास : शारीरिक आरोग्यासह मानसिक आणि सामाजिक आरोग्य सुधारण्यासही मदत करते.

फिजिओथेरपी कुठे उपयुक्त ठरते?
पाठदुखी, मानदुखी, गुडघेदुखी, हाड तुटल्यानंतरची हालचाल सुधारण्यासाठी. शस्त्रक्रियेनंतर (उदा. गुडघा बदल, पाठीच्या कण्याची शस्त्रक्रिया इ.) पक्षाघात, सेरेब्रल पाल्सी, पार्किन्सन यांसारखे आजार, श्वसन व हृदयाच्या समस्या सुधारण्यासाठी. थोडक्यात, फिजिओथेरपी म्हणजे शरीराला औषधांवर अवलंबून न राहता व्यायाम व उपचारांद्वारे निरोगी बनवण्याची एक शास्त्रशुद्ध पद्धत होय.